دانش بومی در کشاورزی جهان سوم قابل ملاحظه می باشد و اغلب نادیده گرفته می شود. دانش بومی را می توان مجموعه آگاهی و دانش منظمی دانست که توسط افراد محلی بدست آمده است. مطالعه در زمینه دانش بومی، مطالعه در مورد الگوی رفتاری انسان و علی الخصوص تعامل وی با محیط است. علی رغم تمام تجهیزات مدرن و امکانات جدید که در اختیار کشاورزان است آنان ترجیح می دهند از دانش محسوس و ملموس استفاده نمایند دانشی که متعلق به خود آنهاست و معتقدند برای اهداف ویژه ای که در سردارند مناسب است. در کشور ما نیز کاربرد دانش بومی از دیرباز توسط ساکنین حوزه های آبخیز مورد استفاده بوده است به گونه ای که نقش این روش ها در حفاظت از منابع آب و خاک غیرقابل انکار می باشد. در این مقاله سعی شده است تا از طریق روش های تحقیق کیفی و مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و جستجو در منابع، ضمن بیان اهمیت دانش بومی و جایگاه آن در کاهش مخاطرات بلایای طبیعی در حوضه های آبخیز، مدل توسعه دانش بومی، به عنوان رهیافتی نو در کاهش مخاطرات بلایای طبیعی در حوضه های آبخیز ارائه شده است. بکارگیری این مدل در کشور با هدف کاهش مخاطرات بلایای طبیعی در حوضه های آبخیز بر مبنای همکاری بین بخشی کلیه نهادهای متولی فعال در حوزه های آبخیز و با مشارکت آبخیزنشینان و سازمان های مردم نهاد از جمله پیشنهادهای این مطالعه است.

در این مقاله نحوه تهیه نقشه مناطق سیلخیز حوزه آبخیز قره چای همدان به عنوان گسترده ترین حوزه استان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت دستیابی به اهداف طرح شامل شناسایی و اولویت بندی مناطق سیل خیز حوزه قره چای و اولویت بندی طرح های توجیهی اجرایی آبخیزداری و طرح های کنترل سیل بیان می گردد.حوزه قره چای با مساحت حدود 11000 کیلومتر مربع (بر اساس مرز سیاسی)، وسیع ترین حوزه آبخیز استان بوده و دارای مختصات جغرافیایی 48o 13’ تا 49o 29’ طول شرقی و 34o 12’ تا 35o 44’ عرض شمالی می باشد و توسط رودخانه قره چای و شعبات فرعی آن زهکشی می شود. این حوزه از نظر وضعیت سیل، سیل خیزترین بخش استان است که بر اساس آمار، وضعیت سه دشت همدان، کبودرآهنگ و رزن حادتر از سایر مناطق است.

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی نقش مدیریت محلی در مورد اصول مدیریت بلایای طبیعی برای ارتقای تاب آوری مکانی است. منطقه مورد مطالعه نواحی روستایی مستقر درحوضه ماسوله رودخان فومن را شامل می شود که جزء مناطق نمونه گردشگری کشور هستند، به طوری که سرمایه گذاری های زیادی در این منطقه با هدف توسعه فعالیت های گردشگری صورت گرفته است. در سال های اخیر بیشتر پژوهش های مرتبط با مخاطرات، پارادایم خود را از مدل کاهش تلفات و خسارت بایک مدل جامع تر تاب آوری اجتماع محلی تغییر داده اند. بر این اساس دیدگاه ها و نظریه های مدیریت و توسعه پایدار در پی ایجاد جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی نمود پیدا کرده اند. تاب آوری میزان مقاومت سیستم ها، توانایی آنها در تحمل تغییر و اختلال و تداوم روابط موجود بین افراد یا متغیرهاست. روش تحقیق در این مطالعه، توصیفی- تحلیلی و ماهیت آن، کاربردی است. بر این اساس، اصول ده گانه مدیریت تاب آوری بر اساس دیدگاه گیلارد (2007) از دیدگاه مدیران محلی مورد ارزیابی قرار گرفته است. حجم نمونه تحقیق شامل شوراهای اسلامی، دهیاران و برخی از مدیران سطوح بالاتر مانند اعضای شورای بخش و بخشدار و مسوولین بخشداری است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق پرسشنامه تدوین شده بر مبنای نظریات تاب آوری و الگوها و مطالعات جهانی مرتبط با موضوع و نیز موقعیت جغرافیایی و شرایط اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و نهادی محدوده مورد مطالعه، در قالب اصول ده گانه تاب آوری مکانی مدل گیلارد (2007) گردآوری شد. جهت تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از نرم افزار SPSS21 به منظور سنجش همبستگی بین متغیرها و همچنین از مدل تصمیم گیری کوپراس، جهت رتبه بندی میزان تاب آوری در روستاهای مسیر رودخانه ماسوله رودخان استفاده شده است. نتایج نشان داد که در بین مناطق هشتگانه تحت مطالعه، ماسوله، ماکلوان پایین، خانوانه و ماکلوان بالا دارای بالاترین میزان رتبه به لحاظ رعایت اصول دهگانه مدیریتی هستند و بقیه روستاها ضعیف ارزیابی شدند.

در طی دهه گذشته تا کنون، موضوع شهرنشینی و توسعه شتاب زده و غیر اصولی کلان شهرها و سایر شهرهای بزرگ، مقوله ای است که علاوه بر دامن زدن بر مسائل متعدد و پیچیده اجتماعی، زیست محیطی، زمین شناختی، اقتصادی و... شهری، درجه آسیب پذیری جوامع شهری را نسبت به مخاطرات طبیعی افزایش داده است و وقوع بلایای طبیعی را در این ...

برنامه ریزی آمایش سرزمین به عنوان یک راهبرد علمی و مدیریتی، نقش مهمی در کاهش اثرات مخاطرات طبیعی مانند زمین لرزه، سیل و خشکسالی ایفا می کند. این پژوهش با رویکرد مروری و استفاده از منابع کتابخانه ای، مقالات علمی و پایگاه های معتبر، به بررسی تأثیر آمایش سرزمین در کاهش این مخاطرات پرداخته است. یافته ها نشان می دهند که در حوزه زلزله، آمایش سرزمین از طریق شناسایی مناطق پرخطر، مقاوم سازی زیرساخت ها، هدایت توسعه شهری به نواحی ایمن و ارتقای آگاهی عمومی، در کاهش خسارات مؤثر است. در زمینه سیل، این برنامه ریزی با مدیریت جریان آب، احداث سد و تالاب، ساماندهی کاربری اراضی و توسعه سامانه های هشدار، به مهار و کاهش آسیب ها کمک می کند. همچنین در مواجهه با خشکسالی، اجرای کشاورزی پایدار، بهبود مدیریت منابع آب، تقویت پوشش گیاهی و ایجاد زیرساخت های ذخیره سازی، از اقدامات کلیدی در چارچوب آمایش سرزمین به شمار می روند. نتایج پژوهش تأکید می کند که آمایش سرزمین، با سازمان دهی فضا و منابع و اجرای سیاست های هماهنگ، می تواند به افزایش تاب آوری جوامع و تحقق توسعه پایدار در برابر بلایای طبیعی منجر شود.